Published
NIDA Impacts ฉบับที่ 1 มกราคม – เมษายน 2568
https://nida.ac.th/wp-content/uploads/2025/05/68-01-NIDA-Impacts.pdf
งานวิจัยฉบับเต็ม
https://libdcms.nida.ac.th/thesis6/2558/b191702.pdf
พนันออนไลน์ : ปัญหาทางกฎหมายในการควบคุมการโฆษณาการพนันออนไลน์
ขอบเขตการวิจัย
งานวิจัยนี้ศึกษาเกี่ยวกับปัญหาทางกฎหมายในการควบคุมการพนันออนไลน์หรือการพนันผ่านระบบอินเทอร์เน็ตซึ่งกำลังได้รับความนิยมแพร่หลาย สะท้อนได้จากจำนวนผู้เล่นทั่วโลกที่เพิ่มขึ้นแบบก้าวกระโดดตามการพัฒนาของเทคโนโลยีการสื่อสารไร้พรมแดน หากแต่ยังไม่มีกฎหมายบังคับใช้เพื่อคุ้มครองประชาชน และเยาวชนที่เข้าถึงได้โดยปราศจากกลไกควบคุม โดยเฉพาะโฆษณาพนันออนไลน์ที่ปรับเปลี่ยนรูปแบบอยู่ตลอดเวลาให้กลมกลืนอยู่ในชีวิตประจำวันของผู้คนอย่างยากที่จะหลีกเลี่ยง ผู้วิจัยมุ่งเน้นไปที่การศึกษานิยามความหมายและวิวัฒนาการของรูปแบบของ “การพนัน” และ “โฆษณา” เพื่อวิเคราะห์ปัญหาของการบังคับใช้กฎหมายหลักที่เกี่ยวข้องกับการโฆษณาการพนันออนไลน์ ได้แก่ พ.ร.บ. การพนัน พ.ศ. 2478 และ พ.ร.บ. คุ้มครองผู้บริโภค พ.ศ. 2522 ที่มีความไม่ชัดเจนในบทบัญญัติทั้งนิยามความหมายของคำว่า โฆษณา และการกำหนดความรับผิดชอบและบทลงโทษ และเพื่อค้นหาแนวทางการปรับปรุงกฎหมายที่เหมาะสมสอดคล้องครอบคลุมบริบทความเปลี่ยนแปลงในหลายมิติ
ข้อค้นพบจากงานวิจัย
ผู้วิจัยพบว่า การสื่อสารการตลาดและโฆษณาแฝงรูปแบบต่างๆ ในเว็บพนันออนไลน์อาศัยแนวคิดการเพิ่มความถี่ในการพบเห็น ไม่ว่าจะเป็นบนแบนเนอร์ หน้าต่างโฆษณา การแนบ Url ตาม Facebook page ต่าง ๆ และการลงโฆษณาในเสิร์ชเอ็นจิน บ่อยครั้งปรากฏในการถ่ายทอดสดการแข่งขันกีฬารายการต่าง ๆ ซึ่งเป็นตัวอย่างของกลยุทธ์การสื่อสารการตลาดแบบบูรณาการที่เหล่าบริษัทเว็บพนันรายใหญ่ของโลกเลือกใช้เพื่อเข้าถึงผู้ชมทั่วโลก โดยการเป็นสปอนเซอร์ให้กับรายการหรือสโมสรกีฬาเพื่อจะใส่ชื่อบริษัท เว็บ โลโก้ เหล่านี้ย่อมค่อย ๆ สร้างความจดจำ ย้ำเตือนซ้ำ ๆ จนผู้รับชมรู้สึกยอมรับและไม่ได้มองว่ามันคือโฆษณาที่กำลังถูกยัดเยียด กระทั่งเกิดความรู้สึกดีต่อผลิตภัณฑ์
ผู้วิจัยศึกษาถึงข้อกฎหมายของกฎหมาย 2 ฉบับหลักที่เกี่ยวข้องโดยตรงกับการบังคับใช้ควบคุมการโฆษณาพนันออนไลน์ ได้แก่ พ.ร.บ. การพนัน พ.ศ. 2478 และ พ.ร.บ. คุ้มครองผู้บริโภค พ.ศ. 2522 โดยพบว่า พ.ร.บ. การพนันฯ กำหนดประเภทของการเล่นพนันเป็น 2 บัญชี ได้แก่ บัญชี ก. คือพนันที่ไม่สามารถขออนุญาตให้จัดเล่นได้ เว้นแต่จะมีการออกกฤษฎีกาอนุญาต และ บัญชี ข. คือพนันที่สามารถขออนุญาตต่อเจ้าหน้าที่ได้ ทั้งนี้ มาตราที่เกี่ยวกับโฆษณา ได้แก่ มาตรา 12 และ มาตรา 9 ที่เป็นการห้ามมิให้ประกาศโฆษณาหรือชักชวนให้บุคคลเข้าร่วมในการเล่น อย่างไรก็ตาม พ.ร.บ. การพนันฯ ครอบคลุมเฉพาะการพนันรูปแบบเก่า และไม่เคยมีการปรับปรุงเนื้อหาให้ทันสมัย จนเมื่อปี พ.ศ. 2554 และ 2556 จึงได้มีความพยายามจะผลักดันร่าง พ.ร.บ. การพนัน (ฉบับที่ …) พ.ศ. …. โดยร่างในปี พ.ศ. 2556 ได้ปรับปรุงเนื้อหาให้ครอบคลุมการเล่นพนันที่จัดบนอินเทอร์เน็ตโดยเพิ่มไว้ในบัญชี ข. มาตรา 6 หากแต่ไม่ได้กำหนดเงื่อนไขการควบคุมการโฆษณาหรือส่งเสริมการเล่นพนันที่จัดบนอินเทอร์เน็ต ขณะที่ในส่วนของนิยามความหมายของคำว่า โฆษณา พบว่า ไม่ได้มีระบุไว้ จึงไม่มีหลักเกณฑ์ที่แน่ชัดว่าการกระทำลักษณะใดจึงจะถือเป็นการโฆษณา
ในส่วนของ พ.ร.บ. คุ้มครองผู้บริโภคฯ ซึ่งเป็นกฎหมายหลักในการกำกับดูแลการโฆษณาในสินค้าและบริการทุกประเภท มีมาตราที่เกี่ยวกับโฆษณา ได้แก่ มาตรา 22 ระบุเกี่ยวกับ การห้ามโฆษณาที่มีข้อความเข้าข่ายไม่เป็นธรรมต่อผู้บริโภคที่อาจก่อให้เกิดผลเสียต่อสังคมโดยรวม เช่น มาตรา 22 (3) ระบุห้ามข้อความที่เป็นการสนับสนุนให้มีการกระทำผิดกฎหมายหรือศีลธรรม หากมีความผิดตามมาตรา 22 แล้ว ในมาตรา 24 และ 27 ระบุว่าคณะกรรมการว่าด้วยการโฆษณาสามารถมีคำสั่งให้จำกัดการใช้สื่อโฆษณาหรือห้ามการโฆษณา และในมาตรา 48 ยังได้ระบุต่อมาถึงการกำหนดโทษทางอาญาแก่ผู้โฆษณาที่ฝ่าฝืนมาตรา 22 (3), (4), (5) เป็นต้น หากเป็นเจ้าของสื่อโฆษณาจะใช้มาตรา 50 และ 51 ในการกำกับดูแล อย่างไรก็ตาม ที่ผ่านมาไม่พบว่าเคยมีการดำเนินการใด ๆ กับผู้โฆษณาและและเจ้าของสื่อโฆษณา อาจเพราะมองว่าเป็นฐานความผิดตาม พ.ร.บ. การพนันฯ คณะกรรมการว่าด้วยการโฆษณาจึงไม่ได้ใช้อำนาจของตัวเองดำเนินการเอาผิด
ผู้วิจัยยังได้ทำการศึกษาเปรียบเทียบกฎหมายที่เกี่ยวกับการควบคุมการโฆษณาการพนันออนไลน์ในต่างประเทศ ได้แก่ สหรัฐอเมริกา อังกฤษ ฝรั่งเศส และสิงคโปร์ พบสาระสำคัญว่า พ.ร.บ. การพนัน ค.ศ. 2005 ของอังกฤษ ได้นิยามคำว่า การโฆษณา ไว้อย่างครอบคลุมถึงการกระทำไม่ว่าโดยวิธีใด ๆ ให้ประชาชนเห็น ได้ยิน หรือทราบข้อความ เพื่อประโยชน์ทางการค้า ส่วนสิงคโปร์ ตาม พ.ร.บ. การเล่นพนันระยะไกล ค.ศ. 2014 ได้นิยามคำว่า การโฆษณา ไว้อย่างครอบคลุมเช่นกัน ทั้งยังหมายรวมถึงการบริการการเล่นพนันระยะไกลด้วย ขณะที่สหรัฐฯ เมื่อประสบปัญหาจากพนันออนไลน์ก็ได้ปรับปรุงกฎหมายที่บังคับใช้อยู่ให้ครอบคลุมการพนันออนไลน์และการโฆษณาพนันออนไลน์ ส่วนฝรั่งเศสมีกฎหมายที่เข้มงวดกับโฆษณาพนันเพื่อป้องกันไม่ให้เข้าถึงเยาชน ทั้งยังระบุข้อมูลการให้การช่วยเหลือผู้เสพติดพนันไว้ด้วย
เมื่อผู้วิจัยศึกษาถึงอำนาจในการกำกับดูแลและบังคับใช้กฎหมายของหน่วยงาน ตั้งแต่สำนักงานตำรวจแห่งชาติ (สตช.) พบว่า แม้จะมีความตื่นตัวในการตรวจตราเว็บพนันในช่วงฤดูกาลแข่งขันฟุตบอลใหญ่ ๆ ทั้งจับกุมผู้มีส่วนร่วมและบล็อกเว็บไซต์ แต่ไม่นานก็ปล่อยปละทำให้เว็บพนันดังกล่าวกลับมาให้บริการใหม่ ส่วนโฆษณาพนันออนไลน์นั้นไม่พบว่ามีนำกฎหมายที่มีอยู่มาบังคับใช้แต่อย่างใด
ข้อเสนอแนะจากงานวิจัย
การปรับปรุงกฎหมายเกี่ยวกับพนันออนไลน์และการโฆษณาพนันออนไลน์ที่บังคับใช้อยู่ จากช่องโหว่ของ พ.ร.บ. การพนัน พ.ศ. 2478 และ พ.ร.บ. คุ้มครองผู้บริโภค พ.ศ. 2522
- เพิ่มบทนิยามคำว่า “โฆษณา” “การสื่อสารการตลาด” และ “ข้อความ” ใน พ.ร.บ. การพนันฯ ให้กฎหมายชัดเจนและครอบคลุมความรับผิดชอบและบทลงโทษ
- แยกการพนันออนไลน์และการโฆษณาพนันออนไลน์ออกมาจากมาตรา 12 ของ พ.ร.บ. การพนันฯ เพื่อให้เป็นกฎหมายฉบับใหม่
- เพิ่มบทลงโทษให้ได้สัดส่วนกับมูลค่าการตลาดที่มหาศาลของธุรกิจพนันออนไลน์ และผลกระทบที่พนันออนไลน์สร้างขึ้นและทิ้งไว้ให้กับสังคม
- ก่อตั้งหน่วยงานพิเศษขึ้นเพื่อตรวจตราและบังคับใช้กฎหมายพนันออนไลน์โดยเฉพาะ
รัฐบาลควรขอความร่วมมือไปยังผู้ให้บริการการพนันระยะไกลที่ในประเทศที่การเล่นพนันออนไลน์ถูกกฎหมายให้ห้ามไม่ให้มีการโฆษณาเว็บพนันออนไลน์เป็นภาษาไทย