การจัดองค์กรภาครัฐโดยใช้หลักการรวมอํานาจ (Centralization) เป็นการรวมอํานาจในการ ปกครอง การบริหารงาน การตัดสินใจทั้งหลายไว้ ที่ราชการส่วนกลาง ซึ่งอาจมีการส่งเจ้าหน้าที่ของ ราชการส่วนกลางไปปฏิบัติงานยังหน่วยงานปลาย
ทางอีกด้วยเช่นกระทรวงมหาดไทยบรรจุข้าราชการ เข้าปฏิบัติงานสังกัดกระทรวง แต่ส่งไปปฏิบัติงาน บริหารราชการในส่วนภูมิภาค หรือมหาวิทยาลัยใน รูปแบบดั้งเดิม ที่มีการโอนย้ายตําแหน่งข้าราชการ ระหว่างมหาวิทยาลัยด้วยกัน ซึ่งการจัดองค์กรในรูป แบบนี้จะมีกลไกทางกฎหมายที่เข้มงวด รัดกุม ใน ลักษณะของการบังคับบัญชาสั่งการ จึงไม่เหมาะ แก่การดําเนินงานในลักษณะสมัยใหม่ ที่เป็นรูปแบบ ในยุคของ Era Disruption และเพื่อเป็นการลดภาระ ด้านงบประมาณแผ่นดิน จึงเกิดแนวคิดการให้เป็น มหาวิทยาลัยในกํากับตามมา
การจัดองค์กรโดยใช้หลักการกระจายอํานาจ (Decentralization) คือ การที่ราชการส่วนกลาง ถ่ายโอนอํานาจในการปกครองบางส่วนไปให้ นิติบุคคลอื่น เพื่อจัดทําบริการสาธารณะบางอย่าง ได้เอง ซึ่งมีความเป็นอิสระบางประการ ราชการส่วน กลางคงอํานาจไว้แต่เพียงการควบคุมกํากับดูแล เท่านั้น เช่น สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์ ที่ได้ เปลี่ยนแปลงเป็นมหาวิทยาลัยในกํากับของรัฐแล้ว ซึ่งมีอิสระในบางเรื่อง เช่น การงบประมาณประเภท เงินนอกงบประมาณ การบริหารงานบุคคล เป็นต้น
แต่อย่างไรก็ดี แม้จะเป็นมหาวิทยาลัยในกํากับของ รัฐที่ได้รับการถ่ายโอนอํานาจจากราชการส่วนกลาง และมีอิสระในบางเรื่องนั้น มหาวิทยาลัยในกํากับ ก็ยังคงอยู่ภายใต้การควบคุมตรวจสอบจากองค์กร ภายนอก แต่จะเป็นการควบคุมตรวจสอบ ใน ลักษณะของการควบคุมกํากับดูแล ซึ่งผ่อนคลาย กว่าการควบคุมในลักษณะของการบังคับบัญชา สังการ เช่น ควบคุมกํากับคุณภาพการศึกษาโดย สํานักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา ควบคุม กํากับการบริหารงานภาพรวมโดยกระทรวงการอุดม ศึกษาฯ ควบคุมกํากับด้านงบประมาณโดยสํานักงาน การตรวจเงินแผ่นดิน ควบคุมกํากับการปฏิบัติหน้าที่ ให้เป็นไปโดยสุจริตโดยสํานักงานคณะกรรมการ ป้องกันและปราบปรามการทุจริตในภาครัฐ ควบคุม การจัดซื้อจัดจ้างโดยคณะกรรมการต่าง ๆ ตาม กฎหมายว่าด้วยการจัดซื้อจัดจ้าง พ.ศ. 2560 เป็นต้น
ดังนั้น แม้จะเป็นมหาวิทยาลัยในกํากับของรัฐแล้ว ก็ยังคงอยู่ภายใต้การควบคุมตรวจสอบจากองค์กร ภายนอกอยู่ดี เพราะสถานะของ “มหาวิทยาลัยใน กํากับของรัฐ” ก็ยังคงเป็น “หน่วยงานของรัฐ” ฉะนั้น การดําเนินงานจึงต้องคํานึงถึงระเบียบราชการเป็น สําคัญ เพราะการปฏิบัติตามระเบียบราชการเท่านั้น ที่จะทําให้อยู่รอดปลอดภัยจากความรับผิดทั้งปวง จะดําเนินงานแบบธุรกิจของเอกชนไม่ได้
นายกิตตินันท์ จงอารี เจ้าหน้าที่บริหารงานทั่วไปปฏิบัติการ คณะนิติศาสตร์ สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์
1“ชาญชัย แสวงศักดิ์, คําอธิบายกฎหมายปกครอง กรุงเทพมหานคร: วิญญูชน, 2553, หน้า 122-124.
